Genetik Testler ile Doğru İlacı ve Dozu Belirleyin
Günümüzde ilaç bilimindeki hızlı ilerlemelere rağmen hastalıkların tedavi edilebilme başarısı beklenilen seviyelere ulaşmamıştır. Çok sayıda hasta, kullanılan ilaçlara rağmen tedaviye direnç göstermekte veya ilaçların istenmeyen yan etkilerine maruz kalabilmektedir. Bu nedenle çoğu zaman etki mekanizması farklı olan yeni ilaçlara ve/veya ek ilaçlara ihtiyaç duyulmaktadır. Amerikan Sağlık Araştırma ve Kalite Kurumu’nun 2016 yılı verilerine göre her yıl ilaçların yan etkileri nedeniyle sağlık sorunları yaşayan ve bu nedenlerle ölen vaka sayısının 770.000 olduğu bildirilmektedir.1
Bireyler arasındaki genetik varyasyonlar ve dolayısıyla sentezlenen enzimlerdeki farklılıklardan dolayı ilaçların eliminasyon hızı ve/veya metabolizması kişiden kişiye değişmektedir. Bu nedenlerle aynı hastalığı bulunduran bireyler arasında kullanılan ilaç dozu, bazılarına yetersiz gelirken bazılarına da gereğinden fazla gelerek toksik etki yapabilmektedir. Farmakogenomik çalışmalar ile tedavide ilaç dozundan kaynaklanan yan etkilerin ve ölümlerin önüne geçebilmek için bireylerin genetik özelliklerinin incelenmesi hedeflenmektedir. Farmakogenomik biliminin gelişmesi ile birlikte “GENETİK TESTLER ile KİŞİYE ÖZGÜ TEDAVİ SEÇENEKLERİ” sunulmaktadır.
2016 yılında Mayo Clinic (USA) ’de yapılan varyant analizileri temeline dayanan geniş kapsamlı bir bilimsel çalışmada bireylerin %99’unda en az bir gende ilaç metabolizmasını etkileyebilecek en az bir varyantın saptandığı bildirilmiştir.2
Farmakogenetik testler hangi amaçlarla kullanılır?
• Bir ilaca iyi yanıt veren ve vermeyen hastaları ayırt edebilmek.
• Tedavi için kullanılması planlanan uygun ilaç dozunu belirlemek.
• İlaç konsantrasyonlarının plazma veya dokularda toksik düzeye ulaşacağı önceden belirlenebilen hastalarda önlem almak.
• İlaç-gen ilişkisi standart uygulamanın dışında olabilecek ilaç gereksinimlerini en aza indirmek.
• Hastanın belirli ilaçlardan beklenmedik sonuçlar alması ile ilgili bir aile veya kişisel geçmişi var ise gerekli önlemleri almak.
• Hastanın birden fazla tedavi alması durumunda kullanılacak İlaçların birbirleri ile olan etkileşimleri hakkında kişiye yaşam boyunca rehber olabilecek genetik bilgiyi sağlayabilmek.
Tablo. Günümüze kadar FDA’nın kullanımından önce farmakogenetik testlerin yapılmasını önerdiği ilaçlardan bazıları3
Kardiyoloji
| Test Adı | İlaçlar |
| CYP2D6 | Carvedilol, Propranolol, Quinidine, Propafenone, Nebivolol, Metoprolol |
| CYP2C19 | Clopidogrel, Ticagrelor, Prasugrel |
Nöroloji
| Test Adı | İlaçlar |
| CYP2D6 | Tetrabenazine, Valbenazine, Deutetrabenazine, Dextromethorphan, Quinidine, Galantamine |
| CYP2C9 | Phenytoin |
| CYP2C19 | Diazepam, Clobazam, Lacosamide, Brivaracetam, Phenytoin |
Onkoloji
| Test Adı | İlaçlar |
| ALK | Alectinib, Ceritinib, Crizotinib , Brigatinib, Brentuximab, Vedotin |
| BRAF | Nivolumab, Vemurafenib , |
| BRCA | Niraparib, Rucaparib , Olaparib |
| CYP1A2 | Rucaparib |
| CYP2D6 | Rucaparib |
| EGFR | Cetuximab , Afatinib, Panitumumab, Gefitinib, Osimertinib, Erlotinib |
| Faktör V Leiden | Tamoxifen |
| FIP1L1-PDGFRA | Imatinib |
| FLT3 | Midostaurin |
| HLA-DQA1, HLA-DRB1 | Lapatinib |
| HER2 | Fulvestrant , Trastuzumab , Everolimus , Palbociclib , Pertuzumab , Lapatinib , Ribociclib |
| KIT | Midostaurin , Imatinib |
| Microsatellite Instability, Mismatch Repair | Pembrolizumab |
| NPM1 | Midostaurin |
| PDGFRA | Olaratumab |
| Philadelphia Kromozomu/ BCR-ABL1 | Imatinib , Dasatinib, Nilotinib |
| Prothrombin | Tamoxifen |
| PML-RARA | Arsenic, Trioxide, Tretinoin |
| RAS | Cetuximab , Panitumumab , Vemurafenib |
| RET | Cabozantinib |
| ROS1 | Crizotinib |
| TPMT | Cisplatin, Mercaptopurine, Thioguanine |
| UGT1A1 | Belinostat, Irinotecan, Nilotinib , Pazopanib |
Hematoloji
| Test Adı | İlaçlar |
| VKORC1 | Warfarin |
| CYP2C9 | Warfarin |