Meme ve Over (Yumurtalık) Kanseri Genetik Midir?
Meme kanseri dünyada ve ülkemizde kadınlarda en sık görülen kanserdir. Ölüm nedenleri arasında birinci sıradadır. Aile öyküsü varlığı meme kanseri açısından önemli bir risk faktörüdür ve olguların %5-10’unun ailesel olduğu bilinmektedir. 1 Aile öyküsünde meme veya over kanseri olan bireylerde kanser, diğer bireylere göre 5-15 yaş daha erken görülmektedir. 2 Farklı kanserlerde yapılan aile çalışmaları; hasta bireyin birinci ve ikinci derece yakınlarında kanser riskinin normal popülasyona göre artmış olduğunu göstermektedir.
- 1. derece bir akrabada meme kanseri olması, diğer aile üyelerinde meme kanseri riskini 1.8 kat, iki akrabada olması ise 2.9 kat arttırmaktadır.
- Meme kanserine yakalanmış olan akraba 60 yaşından önce tanı almış ise diğer aile üyelerinde risk 1.5 kat, 30 yaşından sonra tanı almış ise risk 2.9 kat artmaktadır. 3,4
Hangi genlerdeki mutasyonlar meme ve over kanserine neden olur?
Kalıtsal meme kanserlerinin %20-25’inde ve over kanserlerinin ise %15’inde en yaygın olarak BRCA1 ve BRCA2 mutasyonları görülmektedir. Diğer ilişkili olduğu bilinen genler ise CHEK2, PALB2, BRIP1, BARD1, CDH1, ATM, RAD50, MRE11A, NBN, RAD51C, TP53, PTEN, STK11’dir.
BRCA1 ve BRCA2 mutasyonu için kimler genetik test yaptırmalıdır?
Ailesinde bu genlerden birinde mutasyon varlığını destekleyici endikasyonlar olan birey için en bilgilendirici yöntem ilk aşamada kanser olan aile üyesinin BRCA1 ve BRCA2 geni açısından test edilmesidir. Mutasyon saptandığı takdirde ailenin diğer üyeleri de bu mutasyon açısından genetik test yaptırmaya uygun olup olmadıklarını ve potansiyel riskleri öğrenmeleri açısından genetik danışmanlık almalıdırlar.
Eğer ailede kanser olan bireyin BRCA1 ve BRCA2 mutasyonları açısından test edilmesi mümkün değilse, ailedeki diğer bireyler genetik test için danışmanlık almalıdırlar. 5
Aşağıdaki maddelerden birisinin varlığı BRCA1 ve BRCA2 testi için endikasyon oluşturmaktadır. 3,6
Kanser tanısı almamış ancak tarama yaptırmak isteyen bireyler, ailede etkilenmiş kişinin test yaptırmasının mümkün olmadığı durumlarda genetik test yaptırabilir.
• Ailesinde BRCA1 ve/veya BRCA2 mutasyonu görülen bireyler
• Meme kanseri tanısı alan bireyler+ aşağıdaki durumlardan bir veya daha fazlası görülen kişiler:
a. ≤45 yaş öncesi tanı alınması
b. ≤50 yaş öncesi tanı alınması ve
• Başlangıcı memeden köken alan ek bir kanser daha görülmesi
• Herhangi bir yaşta bir veya daha fazla yakın akrabasında meme kanseri görülmesi
• Bir veya daha fazla yakın akrabada pankreas kanseri görülmesi
• Bir veya daha fazla akrabada prostat kanseri görülmesi
• Bilinmeyen veya sınırlı düzeyde bilgi sahibi olunabilen aile öyküsü varlığı
c. ≤60 yaş öncesi tanı alınması ve
• Triple negatif meme kanseri görülmesi
d. Herhangi bir yaşta
• İki veya daha fazla yakın akrabanın herhangi bir yaşta meme, pankreas veya prostat kanseri tanısı alması
• ≤50 yaş öncesi bir ya da daha fazla yakın akrabada meme kanseri görülmesi
• Bir veya daha fazla yakın akrabada over kanseri görülmesi
• Erkek akrabada meme kanseri görülmesi
e. Kişide over kanseri görülmesi
f. Erkek bireyde meme kanseri görülmesi
g. Herhangi bir yaşta kişinin kendisinde prostat kanseri görülmesi ve bir ya da daha fazla yakın akrabasında over kanseri varlığı veya ≤50 yaş öncesi meme kanseri görülmesi veya iki akrabasında herhangi bir yaşta meme, over veya prostat kanseri görülmesi
h. Kişinin kendisinde metastatik prostat kanseri varlığı
i. Herhangi bir yaşta kişinin kendisinde pankreas kanseri görülmesi ve bir ya da daha fazla yakın akrabasında over kanseri varlığı veya ≤50 yaş öncesi meme kanseri görülmesi veya iki akrabasında herhangi bir yaşta meme, over veya prostat kanseri görülmesi
j. Aile öyküsü olmaksızın meme kanserinin yüksek sıklıkta görüldüğü toplum bireyleri
k. Germline mutasyon analizinin yapılamadığı durumlarda herhangi bir tümör analizinde BRCA1/2 gen mutasyonlarının görülmesi
l. Sadece aile öyküsü varlığı
• Yukarıdaki kriterleri sağlayan birinci veya ikinci derece akraba varlığı
• Üçüncü derece akrabada meme ve/veya over kanseri görülmesi ve iki yakın akrabada meme ve/veya over kanseri varlığı
Pozitif mutasyon sonucu ne anlama gelmektedir?
Kadınlarda yaşam boyu meme kanserine yakalanma riski %12 iken over kanseri riski %1.4 civarındadır. BRCA1 geninde mutasyon taşıyan bayanlarda meme kanseri riski %71-85, over kanseri riski ise %40-45 olduğu bilinmektedir. Benzer şekilde; BRCA2 gen mutasyonları varlığında meme kanseri görülme riski %80-85, over kanseri riski ise %10-27 olduğu belirtilmektedir.
Pozitif test sonucu, kişinin BRCA1 veya BRCA2 geninde mutasyon taşıdığını ve belirli kanser tiplerini geliştirme riskinin yüksek olduğunu belirtmektedir. Ancak pozitif sonuç bireyde kesin olarak kanserin ne zaman gelişeceği ve kanserin gelişip gelişmeyeceği hakkında bilgi vermemektedir. Örneğin BRCA1 veya BRCA2 geninde patojenik mutasyon taşıyan bazı kadınlarda meme ya da over kanseri gelişmemiştir.
Negatif mutasyon sonucu ne anlama gelmektedir?
Ailede bilinen mutasyon varlığında negatif test sonucu, bireyin ailesel kanserin sorumlusu olan patojenik mutasyonu taşımadığı anlamına gelmektedir. Birey, ailesel mutasyonu bir sonraki nesle aktarmayacaktır. Bu durumdaki negatif bir sonuç bireyin kanser riskinin genel popülasyon ile aynı olduğunu göstermektedir.
Bireyde mutasyonun varlığı %100 kanser olacağı ya da mutasyonun çıkmaması kanser olmayacağı anlamına gelmemektedir.
Taşıyıcı bireylerin mutasyonu çocuklarına aktarma olasılığı nedir?
Patojenik BRCA1 veya BRCA2 mutasyonu çocuğa anneden ya da babadan aktarılabilmektedir. Ebeveynlerinden biri taşıyıcı olan çocukların bu mutasyonu taşıma riski %50’dir (2’de 1). 5
Genetik danışmanlık
Genetik danışmanlık kalıtsal kanser sendromlarında genetik testin öncesi ve sonrası için önerilmektedir. Bu danışmanlık kanser genetiğinde uzman profesyonel sağlık çalışanları tarafından verilmelidir.
Genetik danışmanlıkta test sürecinin birçok aşaması gözden geçirilmektedir:
- Ailenin ve bireyin tıbbi geçmişi temel alınarak kişide kalıtsal kanser gelişme riskinin değerlendirmesi
- Hangi genetik testin uygun olabileceği
- Pozitif ya da negatif test sonucu için tıbbi seçenekler
- Sonucun bilgi sağlamama ihtimali
- Genetik test sonuçlarının psikolojik riskleri ve faydaları
- Mutasyonun bir sonraki nesle aktarılma riski
Meme ve over kanserinde takip ve tedavi
Mevcut risk faktörlerinden çok az bir bölümü değiştirilebilir nitelikte olduğu için meme kanseri görülme sıklığını azaltmaya yönelik etkili stratejilerin geliştirilmesi oldukça güçtür. Yaşam tarzında yapılacak bazı değişiklikler meme kanseri riskinde azalmaya neden olabilir. Yüksek risk taşıyan kadınlarda 5 yıl süreyle tamoksifen veya raloksifen kullanılması meme kanseri riskinde yaklaşık %50 azalma sağlayacaktır. Risk azaltıcı cerrahi yüksek riskli kadınlar için bir diğer alternatifi oluşturmaktadır ve ancak multidisipliner konsültasyonlar yapıldıktan sonra düşünülmelidir. 3,7
Kadın | |
Meme Kanseri | Over Kanseri |
Hastanın kendisini muayene etmesi 18 yaşından sonra ayda bir kez Hekim kontrolü 25 yaşından sonra yılda iki kez Mamagrafi ve MRI taraması 25 yaşından sonra veya ailede en erken tanı almış kişinin yaşından başlayarak yılda bir kezKoruyucu Cerrahi (Profilaktik mastektomi) (Profilaktik kemoterapi) |
Ultrason ve Biyokimyasal Test Taramaları 30-35 yaşından ya da en erken hastalığa yakalanan aile üyesinin yaşından 5-10 yıl öncesinden başlayarak yılda 1 kez (premenopozal kadınlarda tercihen siklusun 1-10. günleri arasında)Koruyucu Cerrahi (Profilaktik Salpingo-ooferektomi) (Profilaktik Kemoterapi) |
Erkek | |
Meme Kanseri | |
Yılda iki kez hastanın kendisini muayene etmesi Jinekomasti varsa yılda bir kez mamografi Prostat kanseri açısından takip |
Özetle;
- BRCA1 veya BRCA2 geninde patojenik mutasyon taşıyan kadınlarda meme ya da over kanseri, erkeklerde de meme kanseri gelişme riski oldukça yüksektir.
- BRCA1 veya BRCA2 geninde patojenik mutasyon taşıyan kadın ve erkekler diğer tip kanserler açısından risk altında olabilirler.
- Ailede bilinen mutasyon varlığında, diğer aile üyeleri ilgili gen mutasyonları açısından incelenmelidir.
- BRCA1 veya BRCA2 geninde patojenik bir mutasyon bulunursa, kanser riskinin yönetimi amacıyla genetik danışmanlık ile hasta çeşitli opsiyonlar hakkında bilgilendirilmelidir.
Kaynaklar
1. Breast Cancer. 2014 Copyright American Cancer Society. Last Revised: 6/10/2015
2. Haberal A. Meme ve Over Kanserlerinde Genetik Tarama: Yalnız Araştırma Amaçlı mı Yoksa Rutin Tarama mı Olmalıdır?. TJD Uzmanlık Sonrası Eğitim Dergisi 2004;6:26-29
3. Koçak S, Çelik L, Özbaş S, Dizbay Sak S, Tükün A, Yalçın B. Meme Kanserinde Risk Faktörleri, Riskin Değerlendirilmesi Ve Prevansiyon: İstanbul 2010 Konsensus Raporu. The Journal of Breast Health 2011 Vol: 7 No: 2
4. Antoniou A, Pharoah P D, Narod S. et al. (2003) Average risks of breast and ovarian cancer associated with BRCA1 or BRCA2 mutations detected in case series unselected for family history: a combined analysis of 22 studies. Am. J. Hum. Genet.,72, 1117–1130.
5. National Cancer Institute. “BRCA1 and BRCA2: Cancer Risk and Genetic Testing”. http://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/genetics/brca-fact-sheet. <Erişim Tarihi: 20.06.2015>
6. NCCN Clinical Practice Guidelines in Oncology, Genetic/Familial High Risk Assesment, Version 1.2018
7. NCCN Clinical Practice Guidelines in Oncology, Breast Cancer, Version 2.2015.